गोव्याच्या मठातला अवशेष जॉर्जियाची राणी केटेवानचाचः डीएनए वापरुन केली चाचणी/ DNA test confirms the relic of Georgian Queen

संत अगुस्तिनचा शिल्लक भाग

दगडी पेटीच्या झाकणाचा नमुना - अशा
पेटीत केटेवान राणीच्या हात जपला होता

राणीच्या हाताचं हाड

इ.स. १६१३ मध्ये इराणचा बादशहा शाह अब्बासनं जॉर्जियावर आक्रमण केलं आणि केटेवान राणीला बंदी बनवून आणलं. त्यानंतर सुमारे दहा वर्षांच्या बंदीकाळात तिला इस्लामची दिक्षा देऊन आपल्या जनानखान्यात सामावून घेण्याचे त्याने अथक प्रयत्न केले पण तिचा छळ करूनही राणी बधली नाही आणि अखेरीस १६२४ साली मृत्यू पावली. यादरम्यान दोन अगुस्तिनीयन साधू तिच्या सोबत राहात होते. तिच्या मृत्युनंतरही १६२४ ते १६२७ च्या दरम्यान तिथंच राहून त्यांनी राणीच्या देहाचे अवशेष तिच्या थडग्यातून मिळवले आणि त्यातील उजवा हात एका दगडी शवपेटीकेतून लपत छपत १६२७ साली गोव्यात आणून संत अगुस्तिनच्या मठातल्या चॅपेलच्या वेदीच्या उजव्या बाजूला दुसर्‍या खिडकीत ठेवला असं इतिहास सांगतो. जॉर्जियातील जनतेच्या मनातील केटेवान राणीच्या बाबतीत असलेली आदरभावना लक्षात घेऊन त्या देशाने भारत सरकारला हे अवशेष शोधण्याची १९८०च्या दशकात विनंती केली आणि तेव्हापासून भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणाने अनेक प्रयत्न केले. जुने गोवे येथील हा मठ १५७२ साली अगुस्तिनीयन साधूंनी बांधला होता. १८३५ मध्ये यातील चर्चची पडझड झाली तर १८४२ मध्ये त्याची कमान पडली आणि ही इमारत नंतर तिच्याकडे झालेल्या दुर्लक्षामुळे उदध्वस्तच झाली होती. त्यातील महत्वाच्या चीजवस्तू गहाळ झाल्या होत्या. इतिहासातील पानात राणीच्या अवशेषांची नेमकी जागा नमूद केलेली असली तरी त्या इमारतीच्या स्थितीमुळे ते अवशेष शोधायला अथक प्रयत्न करावे लागले. अखेरीस २००४ साली पुरातत्ववेत्त्यांना हाताचं एक लांब हाड सापडलं. त्याच्या जवळच दगडी पेटीचं झाकणही सापडल्यामुळे ते राणीचंच असावं असं अनुमान करता येत होतं. या हाडाबरोबरच, आणखीही दोन दग़डी पेट्यात ठेवलेले हाडांचे अवशेष सापडले. लांब हाताचं हाड केटेवान राणीचेच अवशेष आहेत याबाबत पुरातत्ववेत्त्यांमध्ये दुमत नव्हतं पण याची खात्री कशी करणार?

कच्छच्या रणात नौकानयन / Navigation in the Rann of Kachchh

कच्छ हा गुजरातमधील भारताच्या पश्चिम टोकाला असलेला एक जिल्हा. भारतातील जिल्ह्यांमध्ये आकाराने सर्वात मोठा - ४६ हजार चौरस कि.मी. व्यापणारा पण सर्वात कमी लोकसंख्या असलेल्या जिल्ह्यांपैकी एक. भारताची पूर्वोत्तर राज्ये, जम्मू-काश्मीर आणि जैसलमेरनंतर कमी लोकसंख्येची घनता असलेल्या प्रदेशांमध्ये याचाच क्रमांक लागतो - दर चौ.कि.मी. मागे केवळ ४६ लोकसंख्या असलेला. गुजरातेतील सुरतमध्ये ही लोकसंख्येची घनता दर चौ.कि.मी. मागे १४४० तर मुंबईत ४८ हजार आहे यावरुन कच्छमध्ये किती किरकोळ आहे याची कल्पना यावी. 'कच्छचं रण' या नावानं ओळखल्या जाणार्‍या या जिल्ह्यातला भाग म्हणजे एक मोठं कोडंच आहे म्हणाना!  'कच्छ' ह्या शब्दाचा अर्थ आलटून-पालटून दलदलीचा आणि कोरडा होणारा भूभाग असं विकिपिडीयात म्हणलंय (http://en.wikipedia.org/wiki/Kutch_District). तर 'रण' या शब्दाचा उगम संस्कृत शब्द 'ईरिण' यातून झाला असावा ज्याचा अर्थ ओसाड प्रदेश, नापीक जमीन असा होतो. ३०० कि.मी. पूर्व-पश्चिम आणि काही ठिकाणी १५० कि.मी. दक्षिणोत्तर पसरलेला हा भूभाग समुद्रसपाटीपासून म्हणण्यापुरत्याच उंचीवर आहे. यातल्या मधल्या उंच भूभागामुळे याचे दोन भाग झाले आहेतः उत्तरेचं 'थोरलं रण' (Great Rann) - सुमारे १८००० चौ.कि.मी. आणि आग्नेय (दपू) दिशेला 'धाकटं रण' (Little Rann) - सुमारे ५००० चौ.कि.मी.  कच्छ जिल्ह्याचा बराचसा भाग हे रण व्यापतात. थोरलं रण अरबी समुद्राला कोरी खाडीनं जोडलं आहे तर धाकटं रण कच्छच्या आखाताला. पावसाळ्यात रणाचा बराचसा भाग पाण्याखाली रहातो तर इतर ऋतुत (नोव्हेंबर ते मे) मात्र ते बहुधा कोरडेच असते.